مروری بر مجلس‌های اول تا سوم شورای اسلامی
از انقلاب ایران تا امروز، ۹ دوره انتخابات مجلس برگزار شده است. هم اكنون مجلس نهم شورای اسلامی در حال فعالیت است. ۷ اسفند دهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی برگزار خواهد شد. این انتخابات از اهمیت زیادی برای جریان‌های سیاسی حاکم در ایران برخوردار است اما برای درک این اهمیت باید گذری به تاریخ ادوار مختلف مجلس بزنیم. در این مطلب نگاهی کلی به دوره‌های مختلف، روند انتخابات، ترکیب و فضای مجلس و رویدادهای مهم ادوار آن خواهیم انداخت:
مجلس اول متنوع‌ترین مجلس در بحرانی‌ترین سال‌های انقلاب
گشایش: ۷ خرداد ۱۳۵۹ رییس مجلس: اکبر هاشمی رفسنجانی
روند انتخابات: ۱۹۰۰ نفر نامزد انتخابات شدند (کمتر از ۸ نفر برای هر صندلی مجلس رقابت می‌کردند). ۵۲٪ در انتخابات مشارکت کردند. به دلیل باطل شدن دور دوم انتخابات در برخی حوزه‌ها و اعتراضات گسترده، ۲۴۳ نفر به جای ۲۷۰ نفر وارد مجلس شدند. سازمان مجاهدین خلق با وجود عدم ردصلاحیت، موفق به ورود به مجلس نشدند و مدعی تقلب گسترده در انتخابات بودند. در نهایت ائتلاف بزرگ (جامعه روحانیت مبارز، سازمان مجاهدین انقلاب، نهضت زنان مسلمان، …): ۸۵ نماینده، ۳۵٪، فراکسیون همنام (نهضت آزادی): ۲۰ نماینده، ۸٪، دفتر هماهنگی همکاری‌هایی مردم با رییس جمهور (حامیان بنی صدر): ۱۴ نفر ۵٪، جبهه ملی: ۳ ٪، حزب توده: ۴٪ و مستقل‌ها ۴۵٪ را به خود اختصاص دادند که خلاصه‌اش را در اینفوگرافیک‌های زیر می‌بینید:
رویداد های مهم: تصویب عدم کفایت و برکناری ابوالحسن بنی صدر؛ برگزاری سه دوره انتخابات ریاست جمهوری؛ انفجار دفتر ریاست جمهوری و ترور رجایی (رئیس‌جمهور) و باهنر (نخست‌وزیر)؛ تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگ و تصویب آزادی گروگان‌های سفارت آمریکا در مجلس، رویدادهای مهم مقارن با مجلس اول بودند.
مجلس دوم مجلسی تحت تأثیر فضای جنگ؛ استفاده از قانون برای نهادسازی در حکومت
گشایش: ۲۶ فروردین ۱۳۶۳ رییس مجلس: اکبر هاشمی رفسنجانی
روند انتخابات: ۱۵۸۶ نفر نامزد انتخابات شدند (کمتر از ۵ نفر برای هر صندلی مجلس رقابت می کردند). ۶۵٪ در انتخابات شرکت کردند. صلاحیت ۱۲۷۵ نفر تأ‌یید و ۳۱۱ نفر رد شد. و ۲۷۰ نفر وارد مجلس شدند. پیش از مجلس دوم با اضافه شدن قید “التزام عملی به ولایت فقیه”، اعضای نهضت آزادی ایران دیگر امکان حضور در مجلس را نیافتند. با این وجود در تهران با مشارکت ۷۴٪ بیشترین مشارکت در تمامی انتخابات‌های مجلس در شهر تهران ثبت شدند.
رویداد های مهم: شروع بررسی و رد صلاحیت‌های برخی نامزدهای انتخاباتی، تصویب کلیات قانون مطبوعات؛ تعیین حدود و وظایف، اختیارات و مسئولیت‌های ریاست جمهوری، آغاز به کار شورای عالی انقلاب فرهنگی؛ نخستین ریاست جمهوری آیت‌الله خامنه‌ای و تلاش ناموفق برای برکناری نخست‌وزیر میرحسین موسوی، رویدادهای مهم مقارن با مجلس دوم بودند.
مجلس سوم آغاز ِ”مجلس شورای اسلامی” در گردنه‌ی خطرناک نظام
گشایش: ۷خرداد ۱۳۶۷ رییس مجلس: اکبر هاشمی رفسنجانی (۱ سال) مهدی کروبی (۳ سال)
روند انتخابات: ۱۶۱۵ نفر نامزد انتخابات شدند (کمتر از ۶ نفر برای هر صندلی مجلس رقابت می‌کردند). میزان مشارکت ۵۹.۷٪ بود.
۲۷۷ نماینده پس از انتخابات میان‌دوره‌ای وارد مجلس شدند که ۴ نفر از آنها زن و ۲۷۳ نفر مرد بودند. سه تشكل مهم و فعال با نام‌های جامعه روحانيت مبارز تهران، مجمع روحانيون مبارز و ائتلاف مستضعفين و محرومين در شرايط خاص و حساس جنگ حضور داشتند. اکثریت آرای مجلس به مجمع روحانیون مبارز یا جناح چپ رسید.
رویداد های مهم: فوت آیت‌الله خمینی بی‌تردید یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های نظام جمهوری اسلامی در این دوره بود. همچنین پذیرش قطعنامه ۵۹۸ برای پایان جنگ، بدون تصویب در مجلس، درخواست مجلس برای بازنگری در قانون اساسی، فوت آیت‌الله خمینی، و انتخاب آیت‌آلله خامنه‌ای به عنوان رهبر ایران رویدادهای مهم هم‌زمان با مجلس سوم بودند.
این مطلب ادامه دارد.
مروری بر مجلس‌های چهارم تا ششم شورای اسلامی
مروری بر مجلس‌های هفتم تا نهم شورای اسلامی