مروری بر مجلس‌های چهارم تا ششم شورای اسلامی
از انقلاب ایران تا امروز، ۹ دوره انتخابات مجلس برگزار شده است. هم اكنون مجلس نهم شورای اسلامی در حال فعالیت است. ۷ اسفند دهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی برگزار خواهد شد. این انتخابات از اهمیت زیادی برای جریان‌های سیاسی حاکم در ایران برخوردار است اما برای درک این اهمیت باید گذری به تاریخ ادوار مختلف مجلس بزنیم. در این مطلب نگاهی کلی به دوره‌های مختلف، روند انتخابات، ترکیب و فضای مجلس و رویدادهای مهم ادوار آن خواهیم انداخت:
مروری بر مجلس‌های اول تا سوم شورای اسلامی
مروری بر مجلس‌های هفتم تا نهم شورای اسلامی
مجلس چهارم آغاز نزول قدرت مجلس، تحت نظارت “استصوابی” شورای نگهبان
گشایش: ۷خرداد ۱۳۷۱ رییس مجلس: علی اکبر ناطق نوری
روند انتخابات: ۲۳۱۰ نفر نامزد انتخابات شدند ( ۹ نفر برای هر صندلی مجلس رقابت می‌کردند). میزان مشارکت ۵۷.۸٪ بود.
در آستانه انتخابات مجلس چهارم، از سوی شورای نگهبان نظارت “استصوابی” لازم الاجرا تفسیر شد و ۸۰ نفر از نامزدهای انتخابات و ۴۰ نماینده مجلسِ قبل رد صلاحیت شدند. جریان راست در آن زمان هنوز از اکبر رفسنجانی (رئیس‌جمهور وقت) حمایت می‌کرد و جامعه‌ی روحانیت مبارز با شعار “پیروی از خط امام، اطاعت از رهبری و حمایت از هاشمی” به صحنه‌ی انتخابات آمد. رد صلاحیت نیروهای همسو با مجمع روحانیون مبارز، و حمایت رهبر از شورای نگهبان آنها را مصمم به کناره‌گیری از انتخابات می‌کند، ولی رهبری مهدی کروبی را احضار و مجمع را ملزم به شرکت در انتخابات می‌کند. ورود مجمع به رقابت انتخابات، در شرایطی ضعیف، مجلسی همسو با جریان راست ایجاد کرد. در روز افتتاحیه ۲۴۶ نماینده وارد مجلس شدند.
ترکیب و فضای مجلس:
پایان اولین برنامه پنج‌ساله توسعه اقتصادی با مصوبه‌هایی در راستای سیاست باز اقتصادی، استقراض خارجی، واگذاری و خصوصی‌سازی و کاهش یارانه‌ها پی گرفته می‌شود. هم‌راهی بی چون و چرای مجلس با دولت در حمایت از طرح‌های اقتصادی و رویکرد دوره‌ی “سازندگی” و دوری از جهت‌گیری و اثرگذاری بر فضای خفقان سیاسی تصویری نسبتا واقعی از فضای سیاسی آن زمان کشور است.
رویداد های مهم: پایان اولین برنامه پنج‌ساله توسعه اقتصادی، خفقان نسبی سیاسی، و احیای سازمان مجاهدین انقلاب رویدادهای مهم همزمان با مجلس چهارم بودند.
مجلس پنجم آغاز پوست‌اندازی نظام از مجلس؛ بیشترین مشارکت در انتخابات مجلس
گشایش: ۱۲ خرداد ۱۳۷۵ رییس مجلس: علی اکبر ناطق نوری
روند انتخابات: ۵۰۸۳ نفر نامزد انتخابات شدند( ۱۷.۵ نفر برای هر صندلی مجلس رقابت می‌کردند). میزان مشارکت ۶۹٪.
چند گروه عمده “ائتلاف خط امام”، “جامعه روحانیت مبارز”، و “کارگزاران سازندگی” که بعدها به راست مدرن مشهور شد به رقابت پرداختند و مجمع روحانیون مبارز این بار در اعتراض به رد صلاحیت‌ها در انتخابات شرکت نکردند.
انتخابات همزمان با شروع اختلافات محافظه‌کاران سنتی با اکبر هاشمی رفسنجانی در مقام رییس جمهور و همکارانش در گروه جدیدالتاسیس کارگزاران سازندگی و در فضای اجتماعی متفاوت با دوره‌های پیشین محقق می‌شد.
ترکیب و فضای مجلس:
در این مقطع پس از کاهش حساسیت‌ها در تایید چند نفر از اعضای ملی‌مذهبی برای انتخابات، فضای سیاسی- رسانه‌ای كشور هم با آزادی نسبی همراه شد و به شدت تحت تأثیر انتقادات جریانات مختلف سیاسی كشور از پیامدهای اقتصادی، سیاسی و فرهنگی سیاست‌های كلان دولت بود، به طوری كه انتقاد گروه‌های چپ‌گرا در مطبوعات منتسب به این جریان مانند روزنامه سلام، به مدیرمسئولی خوئینی‌ها و یا نشریه بیان، به مدیرمسئولی محتشمی‌پور نمود داشت و دولت را به دور شدن از عدالت اجتماعی، اخذ وام خارجی و وابسته كردن اقتصاد كشور، افزایش نابرابری اقتصادی در جامعه و پیروی از سیاست‌های صندوق بین‌المللی پول در برنامه تعدیل اقتصادی متهم می‌كردند و از برخی تصمیمات دولت در حوزه سیاست خارجی انتقاد می‌كردند که خواه‌ناخواه مجلس اصول‌گرای پنجم را هم تا حدی تحت تأثیر قرار دادند.
رویداد های مهم: اصلاح قانون مطبوعات، تشکیل دولت اصلاحات و استیضاح عطاالله مهاجرانی، برکناری عبدالله نوری از وزارت کشور از دولت محمد خاتمی، اصلاح قانون مطبوعات، قتل‌های زنجیره‌ای و حادثه‌ی کوی دانشگاه و برپایی دادگاه میکونوس رویدادهای مهم همزمان با مجلس پنجم بودند.
مجلس ششم پیش‌روی یا تندروی مجلس؟ استعفای دسته‌جمعی؛ نامه جام زهر
گشایش: ۷ خرداد ۱۳۷۹ رییس مجلس: مهدی کروبی
روند انتخابات: ۳۲۷۶ نفر نامزد انتخابات شدند( ۱۲ نفر برای هر صندلی مجلس رقابت می‌کردند). میزان مشارکت ۷۱٪ بود که بیشترین میزان مشارکت در کل کشور برای انتخابات‌های مجلس قبل و بعد از آن بود.
در فضای گفتمان اصلاحات و فعالیت روزنامه‌های اصلاح طلب، و در مقطعی که جامعه در کشاکش اصلاح‌طلبان و مخالفان، شاهد رویدادهای غریبی چون قتل های زنجیره ای و حمله به کوی دانشگاه تهران بود، فهرست نامزدهای اصلاح طلب در اغلب نقاط کشور پیروز شد. جامعه روحانیت مبارز و جمعیت های سیاسی همسو با آن همچون جمعیت موتلفه اسلامی و جامعه اسلامی مهندسین، چنان که پیش بینی می شد توفیقی در انتخابات نیافتند. به هر ترتیب، شورای نگهبان با ابطال نتایج تعدادی از صندوق ها، نتایج انتخابات را در بعضی از حوزه ها عوض کرد. در تهران، با ابطال ۷۰۰ هزار رای توسط شورای نگهبان، غلامعلی حداد عادل به جای علیرضا رجایی به مجلس راه یافت و رییس فراکسیون اقلیت – متعلق به محافظه‌کاران – شد.
ترکیب و فضای مجلس:
افزایش تعداد نمایندگان از ۲۷۰ نفر به ۲۹۰ نفر در این دوره اتفاق افتاد و مهدی کروبی رییس مجلس این موضوع را در صحن مجلس اعلام کرد. استعفا و اعتراض دست جمعی نمایندگان مجلس ششم به دلیل نظارت استصوابی شورای نگهبان که موجب رد صلاحیت‌های گسترده نمایندگان و اصلاح‌طلبان برای انتخابات هفتم مجلس شورای اسلامی شده بود به خوبی نمایان‌گر فضای پرتنش آن روزهاست.
رویداد های مهم: تلاش برای اصلاح مجدد قانون مطبوعات، مجبور کردن آیت‌الله خامنه‌ای به استفاده از حکم حکومتی، استعفا و اعتراض دست جمعی نمایندگان مجلس به نظارت استصوابی شورای نگهبان رویدادهای مهم همزمان با مجلس ششم بودند.
این مطلب ادامه دارد.
[بیشتر بخوانید: مروری بر مجلس‌های اول تا سوم شورای اسلامی
مروری بر مجلس‌های هفتم تا نهم شورای اسلامی]