درستی‌سنجی- عباسعلی منصوری: «۸۰ درصد سربازان فراری در ایران متعلق به دهک‌های پایین هستند»
ایران از معدود کشورهایی است که در آن هنوز خدمت نظام وظیفه به شکل سنتی و اجباری برقرار است و این نوع از سربازی موجب چالش‌های اجتماعی و اقتصادی و همچنین مشکلاتی در سازمان‌های نظامی شده است.
در همین راستا در «همایش بررسی ابعاد اقتصادی خدمت سربازی» که بیست و چهارم آذر ماه در تهران برگزار شد، عباسعلی منصوری آرانی نماینده آران و بیدگل در مجلس شورای اسلامی که خود از فرماندهان سابق ارتش و از طرفداران حذف سربازی اجباری است، گفت: «۸۰ درصد سربازان فراری در ایران متعلق به دهک‌های پایین جامعه هستند».
این نماینده مجلس گفت که «پیش‌تر در قسمتی از لایحه بودجه پیشین تلاش کردند تا طرح خرید جریمه خدمت سربازی به صورت قسطی فراهم شود، اما ۸۰ درصد سربازان فراری در ایران متعلق به دهک‌های پایین جامعه هستند و قادر به پرداخت جریمه خدمت سربازی که ۱۰ میلیون تومان است و هر ساله یک میلیون تومان به آن اضافه می‌شود نیستند».
ابوذر (ایرج) ندیمی نایب‌رییس اول کمیسیون اقتصادی مجلس نیز، آمار مشمولان غایب را «حدود ۱.۵ تا ۲ میلیون نفر» اعلام کرده و گفته است: «خرید سربازی فقط برای حل مشکلات اقتصادی نیست، به هر حال ما باید حدود ۱.۵ تا ۲ میلیون نفری را که هم اکنون به عنوان ناهنجاری در جامعه شناخته می‌شوند تعیین تکلیف کنیم».
تاکید منصوری آرانی بر اینکه «۸۰ درصد سربازان فراری متعلق به خانوارهای کم درآمد هستند»، اشاره‌ای به برخی از پژوهش‌های انجام شده درباره «ساختار سربازی» در ایران است که اغلب این پژوهش‌ها بر لزوم تبدیل «سربازی اجباری» به «سربازی اختیاری» یا «سربازی حرفه‌ای» تاکید دارند.
براساس آمارهای اعلام شده «سالانه نزدیک به ۴۰۰ هزار نفر در کشور به خدمت وظیفه عمومی اعزام می‌شوند و نزدیک به ۱۰ درصد جمعیت نیروهای اعزام‌شده نیز تا قبل از تغییر قانون معافیت پزشکی و کفالت دریافت می‌کردند».
یکی از پژوهش‌های انجام‌شده، پیش‌بینی تعداد مشمولان نظام وظیفه ۱۴۰۰-۱۳۸۰ است که در مرکز پژوهش‌های مجلس انجام شده و در آن آمده که درصد کلی غایبان از خدمت نظام وظیفه در تمام سطوح، حدود ۳۰ درصد برآورد می‌شود. به این ترتیب سالانه حدود ۱۲۰ هزار تن به شمار مشمولان غایب سربازی افزوده می‌شود و از هم‌انباشت این جمعیت ۱۲۰ هزار نفری در هر دهه، نزدیک به ۱ میلیون و ۲۰۰ هزار تن مشمول غایب ایجاد می‌شود که بنابر قوانین فعلی در ایران، به محرومیت‌های اجتماعی و اقتصادی چون ممنوعیت «استخدام»، «بیمه» و حتی محرومیت از خرید و فروش رسمی به دلیل ممنوعیت انتقال و ثبت اسناد دچارند.
آماری رسمی درباره وضعیت خانواده سربازان غایب یا فراری، به جز سخنان عباسعلی منصوری در دست نیست اما سازمان قضایی نیروهای مسلح در پژوهشی برای ریشه‌یابی دلیل فرار از سربازی، از «وابستگی مالی خانواده‌ها به فرزند خود و تحت تکفل بودن پدر و مادر»، «مشكلات ناشی از تاهل» و «نیاز خانواده سربازان به درآمد آنان» به عنوان «عوامل تأثیرگذار مستقیم یا غیرمستقیم» نام برده است.
در تحقیق دیگری که اوایل دهه هشتاد انجام شد، آمده است: «مخارج خانواده مشمولانی که با اعزام مشمول قدرت اداره معاش خود را از دست می‌دهند باید توسط سازمان به‌کارگیرنده پرداخت شود».
در همین تحقیق اشاره شده که «این وظیفه اکنون بر عهده كمیته امداد امام است و كمكی كه ارائه می‌گردد بسیار ناچیز است. بنابراین پیشنهاد شده است بودجه لازم برای کمک به خانواده این گونه مشمولان، در اختیار نیروهای مسلح قرار گیرد تا معاش خانواده آنان تأمین گردد».
این شواهد نشان می‌دهد که یکی از دلایل اصلی غیبت از سربازی، مشکلات اقتصادی خانواده مشمولان است.
از سوی دیگر اقتصاددانان، جمعیت هر جامعه‌ای را به لحاظ درآمد و مصرف، به ده رده تقسیم‌بندی می‌کنند و هریک از این رتبه‌ها را «دهک» می‌نامند. مطالعه «برآورد الگوی توزیع درآمد مناطق شهری و روستایی ایران» در سال ۱۳۹۲ که بـا استفاده از دهک‌های هزینه ـ درآمد طی سال های ۱۳۷۸، ۱۳۸۳، ۱۳۸۸ انجام شده، نشان می‌دهد هزینه خانوار طی دوره مورد بررسی «در مناطق شهری کشور ۳۰ درصد فقیر جامعه، ۱۰ درصد درآمد را به خود اختصاص داده‌اند. این درحالی است که ۳۰ درصد ثروتمند جامعه، در حدود ۶۰ درصـد درآمد را در اختیار دارند. همچنین با نگاهی به داده‌های جوامع روستایی، می‌توان دریافت تقریباً همین نسبت در مناطق روستایی نیز رعایت شده است».
براساس گفته محمد مدد، رییس وقت مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۸ «چهار دهک پایین درآمدی» در ایران ۲۹ میلیون نفر و جمعیت «سه دهک بعدی معادل ۲۰ میلیون نفر» است. به این ترتیب ۴۹ میلیون از جمعیت حدود ۷۰ میلیون نفری ایران در سال را، دهک‌های درآمدی یک تا هفتم تشکیل می‌داده‌اند. به گفته همین مقام رسمی «حدود ۴۹ میلیون نفر» یعنی «حدود ۷۰ درصد خانوارهای ایرانی درآمدی کمتر از ۴۵۰ هزار تومان دارند».
اگر توزیع مشمولان غایب از نسبت یکسانی در دهک‌های یک تا ده برخوردار باشد، در این صورت ۷۰ درصد از جمعیت مشمولان سربازی متعلق به خانواده‌هایی با درآمد کمتر از ۴۵۰ هزار تومان (۱۳۸۸) هستند. از طرف دیگر در جریان طرح‌های خرید خدمت سربازی که در دهه هشتاد و همچنین در سال ۹۴ اجرا شده است، آن دسته از مشمولان غایب که متعلق به خانواده‌هایی با دهک درآمدی بالا بوده‌اند اقدام به خرید خدمت کرده‌اند، بنابراین ناتوانی مالی می‌تواند دلیل اصلی عدم اقدام به خرید آن دسته از مشمولان غایبی باشد که اقدام به خرید سربازی نکرده‌اند.
به این ترتیب و با توجه به تاکید پژوهش‌های انجام شده درباره سربازی بر «کم در آمد بودن خانواده اغلب سربازان» و حتی وابستگی بخشی از خانوارها به درآمد فرزندان مشمول و سربازشان، و همچنین قرار گرفتن ۷۰ درصد جمعیت ایران در دهک‌های یک تا هفتم (دهک‌های کم‌درآمد) و با توجه به اینکه عباسعلی منصوری آرانی عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس خود از فرماندهان ارتش ایران و دستکم پنج سال ریاست «دانشگاه فرماندهی و ستاد» را از سال ۸۵ تا ۹۰ بر عهده داشته است، می‌توان این گفته او را «کم و بیش درست» ارزیابی کرد.
- درست: گفته صحیح است و نکته‌ی مهمی از قلم نیافتاده است.
- کم و‌بیش درست: گفته صحیح است اما نیاز به توضیح و اطلاعات بیشتر و دقیق‌تر دارد.
- نیمه‌درست: گفته تا اندازه‌ای صحیح است ولی جزییات مهمی ذکر نشده مانده و یا مواردی خارج از متن اصلی بیان شده است.
- کم‌و‌بیش نادرست: گفته بخش‌های صحیحی در بطن خود دارد ولی فکت‌ها و نکات حیاتی‌ای را نادیده می‌گیرد که در غیر این‌صورت تصور متفاوتی را القا می‌کرد.
- نادرست: گفته صحیح نیست.
- شاخ‌دار!: گفته نادرست و مضحک است.