رد صلاحیت ≠ عدم احراز صلاحیت
با اعلام نتایج بررسی صلاحیت کاندیداهای انتخابات دهمین دوره مجلس شورای اسلامی توسط هیاتهای اجرایی، تعداد ۸۱۰ کاندیدا از مجموع حدود ۱۲هزار نامزد این انتخابات، صلاحیت شان تایید نشد. تایید یا رد صلاحیت کاندیداها توسط هیاتهای اجرایی، تاثیر چندانی در خروج یا بقای آنها در پروسه انتخابات ندارد. نه تاییدشدگان میتوانند به ماندن در پروسه انتخابات مطمئن باشند و نه ردشدگان امیدشان را به کلی از دست میدهند، چرا که حرف آخر را هیات نظارت و شورای نگهبان میزنند. هیات نظارت میتواند کاندیدای تاییدصلاحیتشده توسط هیات اجرایی را رد، یا کاندیدای رد شده را (در صورت اعتراض کاندیدا به هیات نظارت) تایید کند. از این رو رد و تایید هیات اجرایی اهمیت چندانی ندارد. از این رو مساله رد یا تایید صلاحیت کاندیداها موضوع بحث نیست، بلکه نکته در کاربرد صحیح عبارات «رد صلاحیت» یا «عدم احراز صلاحیت» است. این دو مقوله کاملا متفاوت است که در بیان مقامهای اجرایی و رسانهها، به ویژه رسانههای حامی نظارت استصوابی شورای نگهبان، آگاهانه یا ناآگاهانه خلط شده و میشود.
بسیاری از مقامهای اجرایی در استانداریهای سراسر کشور و پارهای از رسانههای اصولگرا، در بیان آمار نتایج بررسی صلاحیت کاندیداها از عنوان «عدم احراز صلاحیت» بجای «رد صلاحیت» استفاده کرده و میکنند. حال آن که در تعریف، این دو معانی کاملا متفاوتی دارند:
رد صلاحیت: یعنی ادلهای برای فقدان یک یا تعدادی از شروط کاندیداتوری وجود دارد. مثلا کاندیدا مدرک تحصیلی لازم را ندارد.
عدم احراز صلاحیت: یعنی ادلهای اثباتی برای یک یا چند شرط از شروط کاندیداتوری وجود ندارد. مثلا برای هیات نظارت محرز نشده که کاندیدا به اسلام التزام عملی دارد یا خیر؟
هیاتهای اجرایی طبق قانون و طبق دستور صریح رییس جمهور وظیفه دارند که طبق قانون صلاحیت کاندیداها را از مراجع چهارگانه (وزارت اطلاعات- دادگستری- نیروی انتظامی و سازمان ثبت احوال) استعلام و براساس پاسخ آنها اقدام کنند. اگر مراجع چهارگانه اعلام کنند کاندیدایی شرایط کاندیداتوری ندارد مثلا بهخاطر سابقه محکومیت کیفری، اقدامی علیه امنیت ملی مرتکب شده یا… صلاحیتاش رد و اگر نظر به دارا بودن شرایط بدهند، صلاحیت کاندیدا تایید میشود. بنابراین در این مرحله مساله «عدم احراز صلاحیت» اساسا مطرح نیست. هیات اجرایی صلاحیت کاندیدایی را نمیتواند به دلیل عدم احراز صلاحیت زیر سوال ببرد. این عبارت را شورای نگهبان وارد پروسه بررسی صلاحیتها کرده، چراکه این شورا خود را محدود به نظر مراجع چهارگانه نمیداند و با توسعه نیروی انسانی و با توسل به تحقیقات محلی، میکوشد ادلهای در اثبات یا نفی صلاحیت نمایندگی بیابد و وقتی به هیچ ادلهای دسترسی پیدا نمیکند، رای به عدم احراز صلاحیت میدهد.
بسیاری از کاندیداهای کمتر شناخته شده، قربانی «عدم احراز صلاحیت» شده و از حق انتخاب شدن محروم میشوند، آن هم به دلیل نبود وقت کافی برای بررسی صلاحیت کاندیداها. از این رو استفاده از این عنوان شاید به منظور کاهش تبعات اعلام رد صلاحیت صورت پذیرد ولی تضییع حقوق شهروندی را در پی دارد و ناقض قانون اساسی است که اصل را بر برائت میداند.