بررسی روندهای توییتری انتخابات (۲)

در بازه‌ی یک هفته پیش و پس از انتخابات

موج‌های بزرگ شبکه‌های اجتماعی مرتبط با انتخابات مجلس دهم شامل کلیدواژه‌هایی مثل #انتخابات و #مجلس، #خبرگان، #ردصلاحیت‌ و #شمارش هستند (که پیش‌تر در گزارشی به بررسی واکنش‌ها به رد صلاحیت‌ها و روندهای توئیتری تا پیش از انتخابات توسط کاربران عادی به صورت دقیق‌تر پرداختیم). اگرچه این موج‌های شبکه‌های اجتماعی در نگاه اول تحرک و جنب‌و‌جوش در زمان انتخابات را نشان می‌دهند، اما موج‌های بزرگ، عمدتاً متعلق به شبکه‌های خبررسانی، رسانه‌ای و مجهز به امکانات تکنولوژیک هستند که از رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به شکل سیستمی و وسیع استفاده می‌کنند و صفحات و شبکه‌های اجتماعی‌ کاربران دنباله‌روشان را قبضه کرده‌اند.
در زیر موج‌های بزرگتر اما، موج‌هایی با بسامد کمتر و خودجوش در جریان هستند، که در شبکه‌های اجتماعی از پایین می‌جوشند و مخاطبان و کابران اصلی آنها افراد عادی و شهروندان هستند. این موج‌ها به شکلی نامحسوس ولی پویا همیشه در حال زایش و گسترش هستند و در انتها ناگزیر نابود می‌شوند. در روزهای منتهی به انتخابات هم به علت درگیر شدن تعداد بالایی از کاربران عادی شاهد به وجود آمدن این نوع امواج در شبکه‌های اجتماعی بوده‌ایم.

در این گزارش به شکل‌گیری موج‌های اجتماعی بزرگتر و نامحسوس‌تر در توئیتر می‌پردازیم. هر یک از این دو نوع موج، دارای جایگاه و اهمیت است. کشف موج‌های زیرپوستی ولی گیرا و مُسری سخت، ولی در صورت امکان بسیار بااهمیت است. زیرا نشان‌دهنده‌ی پتانسیل‌های حرکتی مداوم‌تر و دارای ارزش هستند که چه بسا عامل و خالق نطفه‌های جنبش‌های اجتماعی اصیل آینده هستند.
ترتیب این کلیدواژه‌ها (hashtag) به ترتیب بزرگی موجی که در توئیتر در یک بازه‌ی دو هفته‌ای شامل انتخابات (از ۱۹ فوریه تا ۵ مارچ ۲۰۱۶) برانگیختند، در زیر بررسی شده، اما ابتدا در یک تصویر کلی به نمودِ خودِ واژه‌ی انتخابات در توئیتر می‌پردازیم. ۴۵۵۷۵ توئیت حاوی لغت “انتخابات” از ۱۹ فوریه تا ۵ مارچ (در دو هفته) ثبت شده است:

۱- #لیست امید: لیستی اصلاح‌طلبان که چند روز مانده به انتخابات با نام‌گذاری سید محمد خاتمی به این اسم خوانده شد و ازقضا فراگیر شدن آن نشان از نام‌گذاری مناسبش هم بود. ۹۵۹۳ بار توئیت شد. این هشتگ ۳۷۰۰ بار تکرار شد:

۲- #تکرارمیکنم: جریانی که با اعلام حمایت سیدمحمد خاتمی رئیس جمهور پیشین ایران از لیست اصلاح‌طلبان شروع شد. پخش ویدئوی دفاع او از آن لیست در کانال تلگرام و شبکه‌های اجتمای که در رسانه‌ها هم ممنوع‌التصویر شده بود، شبه جنبشی اجتماعی را در روزهای منتهی به انتخابت شروع کرد. از ۱۹ام فوریه تا ۵ مارچ (دو هفته) ۶۳۵۵ توئیت فرستاده شد و هشتگ #تکرارمیکنم بیش از ۴۹۰۰ بار تکرار شد که رکورددار تکرار هشتگ در این مدت دو هفته‌ای بود.

۳- # رد صلاحیت: رد صلاحیت‌ها نه تنها واکنش زیادی را در دو هفته (۱۹ فوریه تا ۵ مارچ) برانگیخت بلکه موجی ممتد و طولانی بود. در این دو هفته ۴۳۷۱ توئیت و بیش از ۸۹۰ بار تکرار هشتگ #ردصلاحیت؛ که البته دقیقاْ همه‌ی این میزان توسط کاربران عادی نبوده است. پیش از این واکنش شبکه‌های اجتماعی به رد صلاحیت‌ها را در مطلبی دیگر از دیدبان مجلس بررسی کردیم.

۴-#یادآر: موجی که در واکنش به پیام زهرا رهنورد همسر میرحسین موسوی از درون حصر خانگی شکل گرفت. او در پیامی تلفنی شعری مشهور (یادآر ز شمع مرده یاد‌ آر) را خطاب به هوادارانشان خواند، که نزدیک به ۴۳۴۷ توئیت در کمتر از یک ماه ایجاد کرد (تاریخ ۱۷ ژانویه تا ۱۸ فوریه ۲۰۱۶). در دو هفته‌ی از ۱۹ فوریه تا ۵ مارچ ۱۳۰۴ توئیت زده شده و هشتگ #میرحسین بیش از ۲۰۰ بار و هشتگ #یادآر بیش از ۱۲۰۰ بار تکرار شدند.

۵-#لیست-انگلیسی: این هشتگ موجی متفاوت از موج‌های دیگر بود. از این حیث که اولین بار به عنوان اعتراض به مقاله‌ای که در بی‌بی‌سی فارسی توسط حسین باستانی نوشته شده بود و در آن به محاسبه‌ی ریاضی امکان خروج سه نفر از اعضای فعلی مجلس خبرگان پرداخته بود شکل گرفت. و توسط سیاسیون مخالف هاشمی رفسنجای و وبسایت‌های تندروهای ایران تقویت شد. البته پس از آن با اعلام واکنش اصلاح‌طلبان و هاشمی رفسنجانی در توئیتر هر دو گروه ضد رفسنجانی و اصلاح‌طلبان (جهت تمسخر) از این نام استفاده شد و سبب فراگیری این هشتگ شد. این هشتگ در مدت دو ماه ۱۹ فوریه تا ۵ مارچ (دو هفته) ۷۶۷ بار توئیت شد.   

۶- #من‌رای‌میدهم: این موج با ۷۵۴ بار ذکر شدن در فاصله‌ی زمانی ۱۹ فوریه تا ۵ مارچ (دو هفته) به‌خوبی وضعیت پویش ویروسی / سیلابی رای دادن را در ایام انتخابات نشان می‌دهد. پیش‌بینی قبلی ما بر گسترده شدن این موج در ۶ روز پیش از انتخابات بود که با مقایسه‌ی اعداد (سه برابر شدن تکرار این عبارت) نشان از همین فراگیری دارد.

۷- #بی‌حیاها: موجی که در پی سخنرانی انتخاباتی رهبر ایران ایجاد شد. او در این سخن‌رانی خطاب به کسانی که به شورای نگهبان انتقاد می‌کردند از لقب بی‌حیاها استفاده کرد، که کاربران شبکه‌های اجتماعی با پخش کردن فایل صوتیِ آن به نوعی اعتراض خود را به آن گفته‌ها نشان دادند. از ۱۹ فوریه تا ۵ مارچ (دو هفته) ۵۷۷ بار توئیت شد و بیش از ۲۶۰ بار هشتگ #بیحیاها تکرار شد:

۸- #گفتم-نگفتم: موجی دیگر که در پی سخنرانی رهبر ایران ایجاد شد. او در این سخنرانی کم‌نظیر دعوت پیشین خود برای شرکت همه‌ی ایرانیان حتی آنها که نظام را قبول ندارند  در انتخابات پس گرفت و گفت منظورش تنها برای رأی دادن در انتخابات بوده، نه برای نامزد شدن. از ۱۷ ژانویه تا ۱۸ فوریه (یک ماه) ۱۰۲۳ توئیت آمد و هشتگ #گفتم_نگفتم بیش از ۱۱۰ بار تکرار شد اما خود این هشتگ در دو هفته‌ی ۱۹ فوریه تا ۵ مارچ قابل توجه نبود و جزو موج‌های مرده‌ی زمان انتخابات بود.

۹- #شمارش: آخرین مورد از بررسی انتخابات تکرار هشتگ شمارش است. ۲۹۲۱۳ توئیت شامل لغت “شمارش” ثبت شده که به اعلام نتایج انتخابات مربوط می‌شد رقم قابل ملاحظه‌ای است که چون پس از انجام انتخابات صورت پذیرفت آن را در آخر ذکر می‌کنیم. میزان بالای این توئیت به دلیل قطع نشدن اینترنت در روز اجرای انتخابات بود. بیش از ۲۳۰۰۰ بار هشتگ #شمارش استفاده شده است که رکوردی برای میزان استفاده از یک هشتگ تنها در سه روز است.

انتخابات مجلس دهم در ایران علی‌رغم فراز و فرودهای مختلف به لحاظ کمّی، ارقام و اعداد رکوردهای جالبی را از خود به جا گذاشته و قابلیت تأیید و رد بسیاری از نظریه‌ها اکنون با این آمار وجود دارد. تحلیل‌های کیفی بسیاری درمورد برنده‌ها و بازنده‌های انتخابات، وضعیت توازن نیروهای سیاسی پیش و پس از انتخابات و گمانه‌زنی در مورد آینده‌ی سیاسی-اجتماعی ایران انشار یافته و هنوز در حال انتشار است. اما جای خالی بررسی‌های آماری و کمّی در این انتخابات همچون انتخابات‌ها و بزن‌گاه‌های سیاسی مهم پیشین دیده می‌شود. به عبارتی دیگر، پیش‌بینی‌ها و تحلیل‌ها از ماوقع انتخابات بر انعکاس اخبار و حوادث آن در شبکه‌های اجتماعی و کاربران آنها به عنوان جامعه‌ی نمونه‌ی آماری بنا نشده است. این وظیفه‌ی تحلیل‌گرانی است که از فکت‌ها و آمارها برای تأیید نظریاتشان بهره می برند، تا خود را با این فکت‌ها و اعداد و ارقام غیرقابل تفسیر و غیر قابل مصادره‌به‌مطلوب بسنجند و به اصلاح تئوری‌های سیاسی-اجتماعی خود برای انتخابات‌ و بزن‌گاه‌های سیاسی آتی بپردازند.
این‌که چرا تئوری‌پردازها و تحلیل‌گران به آمارها و واقعیت‌ها وقعی نمی‌گذارند، دلایل متعددی دارد؛ یکی از این دلایل قطعاً تازه بودن این متد و تجربه است. تجربه‌ی ما برای جمع‌آوری اطلاعاتِ دارای اهمیت، کافی و قابل دسترسی برای عموم بسیار تازه است. این موضوع در انتخاباتی که پشت سر گذاشتیم به سبب دسترسی آزاد به شبکه‌های اینترنتی در حین انتخابات بدون کم شدن سرعت یا قطع اینترنت میسر شد که خود اتفاقی کم‌سابقه، پراهمیت و بسیار نکو در این انتخابات بود. گروه دیدبان مجلس و میدون با پردازش اطلاعات‌های کمّی از انتخابات مانند مقاله‌ای که هم‌اکنون می‌خوانید، تلاش دارد در این مسیر ناآشنا ولی پراهمیت قدم بردارد و این امید را دارد که تحلیل‌گران نیز از اطلاعات دقیق و موجود در شبکه‌های اجتماعی برای بهبود تئوری‌های اجتماعی، جامعه‌شناسانه و سیاسی خودشان بهره برده تا تصور و تصویری واقعی‌تر از وضع موجود جامعه و نسبت‌مان با جامعه‌ی ایده‌آل داشته باشیم.