روندهای توییتری در انتخابات مجلس دهم؛ توسط کاربران عادی
موج‌های بزرگ شبکه‌های اجتماعی مرتبط با انتخابات مجلس دهم شامل کلیدواژه‌هایی مثل #انتخابات و #مجلس، #خبرگان و #ردصلاحیت‌ها هستند (که پیش‌تر در گزارشی به این آخری به صورت دقیق‌تر پرداختیم). اگرچه این موج‌های بلند شبکه‌های اجتماعی در نگاه اول تحرک و جنب‌و‌جوش در زمان انتخابات را نشان می‌دهند، اما این موج‌های بزرگ، عمدتاْ متعلق به شبکه‌های خبررسانی، رسانه‌ای و مجهز به امکانات تکنولوژیک هستند که از رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به شکل سیستمی و وسیع استفاده می‌کنند و صفحات و شبکه‌های اجتماعی کاربران دنباله‌روشان را قبضه کرده‌اند.
چه بر سر موج‌های خودجوش مردمی که از پایین می‌جوشند و در شبکه‌های اجتماعی که مخاطبان و کابران اصلی آنها افراد عادی و شهروندان هستند آمده است؟ آیا با سلطه‌ی موج‌های بزرگ، موج‌های کوچک‌تر که از کاربران واقعی و شهروندانِ در گفتگو در شبکه‌های اجتماعی شکل می‌گیرند، نابود شده‌اند؟ یا اینکه به شکلی نامحسوس ولی پویا همچنان در حال زایش و گسترش، جنبش و حرکت هستند؟
کشف چنین موج‌های گیرایی سخت ولی با اهمیت است؛ زیرا اگرچه از لحاظ بلندای قله و تعداد بازنشرشان به قدرت موج‌های رسانه‌های مجهز خبری نمی‌رسند، اما نشان‌دهنده‌ی پتانسیل‌های حرکتی مداوم‌تر و دارای ارزش هستند که چه بسا عامل و خالق نطفه‌های جنبش‌های اجتماعی اصیل آینده هستند.
در این گزارش تحقیقی از یکی از شبکه‌های اجتماعی به روندهای (trend) مهم توییتری از انتخابات مجلس دهم، تولیدشده توسط کاربران عادی می‌پردازیم برای توضیح بیشتر در مورد شیوه‌ی تحقیق به پاورقی مراجعه کنید. اما ترتیب این کلیدواژها (hashtag) به ترتیب بزرگی موجی که در توییتر برانگیختند، در زیر آمده است:
۱- #ردصلاحیت: رد صلاحیت‌ها بیشترین میزان واکنش را در بین کاربران عادی توییتر برانگیخت (بیش از ۱۳۰۰۰ توییت در یک ماه مانده به انتخابات و بیش از ۱۴۰۰ بار تکرار هشتگ #ردصلاحیت) که البته دقیقا همه‌ی این میزان توسط کاربران عادی نبوده است. پیش از این واکنش شبکه‌های اجتماعی به رد صلاحیت‌ها را در مطلبی دیگر از دیدبان مجلس بررسی کردیم.
۲- #سیدحسن: رد صلاحیت یک فرد مهم در این انتخابات به نام سید حسن خمینی (از قضا نوه‌ی اولین رهبر انقلاب ایران) اتفاق ویژه‌ای در فضای توییتر بود. از ۱۷ ژانویه تا ۱۸ فوریه (یک ماه) ۵۹۳۰ توییت فرستاده شد و هشتگ #خمینی بیش از ۴۶۰ بار تکرار شد.
۳-#یادآر: موجی که در واکنش به پیام زهرا رهنورد همسر میرحسین موسوی از درون حصر خانگی شکل گرفت. او در پیامی تلفنی شعری مشهور (یادآر ز شمع مرده یاد آر) را خطاب به هوادارانشان خواند، که نزدیک به ۴۳۴۷ توییت در کمتر از یک ماه ایجاد کرد (تاریخ ۱۷ ژانویه تا ۱۸ فوریه ۲۰۱۶) و هشتگ #حصر بیش از ۶۰۰ بار و هشتگ #یادآر بیش از ۳۴۰۰ بار تکرار شدند که بدین ترتیب رکورد تکرار هشتگ در انتخابات را به خود اختصاص داد.
۴- #خیابانی: روز ۲۴ ام دسامبر ۲۰۱۵ جواد خیابانی گزارشگر معروف فوتبال خودش را نامزد انتخابات مجلس کرد. این اولین موج بزرگ خبری بود که رسانه‌ها و کاربران شبکه‌های اجتماعی همه به شکلی فراگیر به آن پرداختند. از ۲۱ دسامبر ۲۰۱۵ تا ۱۸ فوریه ۲۰۱۶ (تنها گزینه‌ای که به دلیل زمان اتفاق مجبور شدیم در یک بازه‌ی دو ماهه بررسی‌اش کنیم) ۱۶۸۸ توییت فرستاده شد و هشتگ #خیابانی بیش از ۴۰۰ بار تکرار شد.
۵- #بیحیاها: موجی که در پی سخنرانی آیت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایجاد شد. او در این سخنرانی خطاب به کسانی که به شورای نگهبان انتقاد می‌کردند از لقب بیحیاها استفاده کرد، که کاربران شبکه‌های اجتماعی با پخش کردن فایل صوتیِ آن به آن واکنش نشان دادند. از ۱۷ ژانویه تا ۱۸ فوریه (یک ماه) ۱۴۰۲ توییت با این مضمون فرستاده شد و بیش از ۲۹۰ بار هشتگ #بیحیاها تکرار شد:
۶- #گفتم-نگفتم: موجی دیگر که در پی سخنرانی رهبر ایران ایجاد شد. او در این سخنرانی دعوت پیشین خود برای شرکت همه‌ی ایرانیان حتی آنها که نظام را قبول ندارند در انتخابات را تصحیح کرد و گفت منظورش تنها برای رأی دادن در انتخابات بوده، نه برای نامزد شدن. از ۱۷ ژانویه تا ۱۸ فوریه (یک ماه) ۱۰۲۳ توییت فرستاده و هشتگ #گفتم_نگفتم بیش از ۱۱۰ بار تکرار شد.
۷-#بیت-امام: باوجودی که این موج به لحاظ اندازه قابل‌مقایسه با بقیه نیست ولی اهمیت این موج در این بود که در انتقاد به سخنان هاشمی رفسنجانی شکل گرفت و به نوعی ایجادکنندگان آن منتقدان او و بخشی از طرفداران آیت‌الله خامنه‌ای بودند. هاشمی در یکی از جنجالی‌ترین سخنرانی‌هایش به انتقاد از رد صلاحیت حسن خمینی پرداخت و “همه” را بدهکار “بیت امام” دانسته بود. از ۱۷ ژانویه تا ۱۸ فوریه ۲۰۱۶ (یک ماه) ۴۲۲ توییت با این مضمون فرستاده شد و هشتگ #بیت_امام بیش از ۲۰ بار به کار گرفته شد:
۸- #رای_میدهم: این موج با ۲۷۱ بار ذکر شدن در یک ماه گذشته به لحاظ تکرار کوچک‌ترین موج انتخاباتی در توییتر است اما تفاوت بزرگ آن با بقیه‌ی موج‌ها این است که این موج ظرف چند روز گذشته بلند شده است پیش‌بینی می‌شود در روزهای منتهی به انتخابات اوج بگیرد.
پانوشت: ارائه‌ی کمی توضیح در مورد شیوه‌ی اجرای تحقیق لازم است زیرا چالش بزرگ چنین تحقیقی، شیوه‌ی اجرای آن است. با وجودی‌که دیدن پویش‌های قابل‌توجه مثل پویش “یادآر” که از افراد سرشناس تا کاربران معمولی را به خود جلب کرد، کار چندان سختی نیست، ولی درست به همین اندازه دیدن موج‌های کوچک‌تر که توسط بخش خاصی از کاربران توییتر به راه افتاده سخت است. برای مثال توجه کنید به دو سناریو که در آن کلیدواژه (هشتگ) مربوطه از دامنه‌ی وسیعی فراتر نرفته ولی تکثر و تعداد توییت‌های مربوطه بالاست یعنی تعداد محدوی کاربر به شکل مداوم از آن استفاده کرده‌اند. یا بر عکس کلیدواژه‌ای که افراد بسیار زیادی را در مدت کوتاهی (۱ یا ۲ روز) درگیر خود کرده ولی ادامه‌دار نبوده است. هردوی این شرایط برای خود حائز اهمیت هستند ولی ادعای کشف روشی که بشود این سناریوها و همه‌ی سناریوهای مهم و مؤثر دیگر را با آن و با خطا و جهت‌گیری صفر کشف کرد و به لحاظ علمی قابل استناد باشند ادعایی است بزرگ که از عهده‌ی این مقاله خارج است.
روشی که در نهایت ما با آزمودن روش‌های مختلف و در عمل از آن استفاده کردیم و نتایج بسیار جالب و قابل‌تأملی برای ما و احتمالا برای مخاطب دارد، بررسی بیش از ۵۰۰۰ پست است که توجه “خود” کاربران توییتر را جلب کرده و برای عده‌ای از آنها قابل‌ذکر به شکل “ترند” بوده است؛ به این علت ساده که در راستای “ترند” شدن یا روند شدن توییتری یک کلیدواژه، به شکلی که در مقدمه توضیح دادیم، شاید بیش از هرچیز عنصر شگفتی‌سازی و برجسته شدن یک عبارت ِبه ظاهر ساده است که از دل یک گفتگوی دو یا چند شهروند معمولی جوشیده و با جلب توجه دیگران به اثرگذاری بیشتری رسیده که در نتیجه به شکل ترند قابل رویت شده است.